Bekijk de video op de website van het Informatiepunt Leefomgeving

De Omgevingswet, de werkvloer begint nu echt mee te trillen…

Wie had een paar jaar geleden van de Omgevingswet gehoord of zelfs ‘het omgevingsrecht’? Inmiddels wordt door de Rijksoverheid een immens omvangrijk programma uitgevoerd om de Nederlandse leefomgeving ‘beter’ geregeld te krijgen. Ik overdrijf niet dat dit een landelijk verandertraject is met een omvang en (mogelijke) impact die nog nooit eerder in de geschiedenis is vertoond en dat is eigenlijk best iets om als land trots op te zijn. Het gaat daarbij niet meer en niet minder om de kwaliteit van onze lokale woon – en leefomgeving. Het begrip ‘kwaliteit’ is immers een vat vol belangentegenstellingen in ons land, waarin over elke vierkante meter is nagedacht, wordt nagedacht of (opnieuw) moet worden nagedacht. En ook over het woord ‘beter’ zijn de meningen op alle niveaus nog sterk verdeeld. Toch is die kritiek en het zoeken naar ‘beter’ ook heel functioneel om een nieuw werkbaar instrumentarium te ontwikkelen en mensen op een nieuwe manier te laten denken en werken, te laten bouwen en te laten beschermen. Alles bedoeld om samen en steeds weer opnieuw vorm en inhoud te geven aan de gewenste kwaliteit van onze ‘functionele leefomgeving’; flexibel en voorspelbaar, zo lokaal en democratisch mogelijk georiënteerd, vermoedelijk zonder al teveel te juridificeren en met een maximale inzet van moderne digitale hulpmiddelen. Wat gaat er dan concreet veranderen en wat kan ik doen, zult u natuurlijk denken. Die vraag is niet eenduidig te beantwoorden, maar er zijn wel drie pijlers zichtbaar waarmee u kunt bepalen waar met uw huidige werkzaamheden het meeste raakvlak zit.

De juridische pijler is de regeling van de hele stelselherziening in de nieuwe Omgevingswet, inclusief de bevoegdheidsverdeling tussen Rijk, Provincie, Gemeente en Waterschappen, het hele juridische instrumentarium en (uiteindelijk) een integratie van rood (ruimtelijke ordening en bouwen), grijs (milieuwetgeving voor bedrijven), groen (natuurbescherming) en blauw (waterwetgeving) in één regelpakket. Binnen dit geheel staat het Omgevingsplan centraal. Het Omgevingsplan is de opvolger van het bestemmingsplan zoals nu raadpleegbaar op ruimtelijkeplannen.nl, maar zal een veel breder inzetbaar instrument zijn om de beoogde kwaliteit van een gebied tot op perceelsniveau vast te leggen en voor iedereen digitaal gestandaardiseerd raadpleegbaar te maken. Wie straks wil weten wat kan, mag of moet op een bepaald moment raadpleegt het digitale Omgevingsplan. Het aanvragen van toestemmingen gebeurt dan natuurlijk ook digitaal, maar dat gebeurt nu ook al via het omgevingsloket.nl. Het materiële omgevingsrecht kristalliseert op dit spoor nu steeds verder uit en wordt op dit moment in allerlei wetenschappelijke literatuur diepgaand besproken en gepresenteerd in een veelheid aan cursusaanbod. Op wetgevingsniveau zijn er nu consultatierondes waarin gedetailleerde inbreng geleverd kan worden op concept-wetgeving. Op gemeentelijk niveau wordt nagedacht over de inbouw van gemeentelijke verordeningen in het Omgevingsplan. Work in progress dus, waarbij op detailniveau nog steeds aanpassingen worden doorgevoerd en knopen moeten worden doorgehakt. Op dit moment verwacht men op Rijksniveau dat in 2020 de Omgevingswet als gereedschapskist in werking kan treden, maar ik bespeur een slag om de arm…

De veranderorganisatie is zichtbaar als tweede pijler in het hele proces. U moet daarbij denken aan het klaarstomen van het hele ambtenarenapparaat van hoog tot laag dat ambtshalve betrokken is bij de uitvoering van de Omgevingswet binnen de overheid. Het omvormen van interne afdelingen en nieuwe vormen van interne samenwerking bij de voorbereiding van omgevingsrechtelijke besluitvorming en plannen. Maar dat niet alleen, ook de samenwerking tussen verschillende overheden en betrokken overheidsdiensten zoals omgevingsdiensten, brandweer en GGD zal moeten worden aangepast aan een nieuwe manier van gecoördineerd samenwerken.

Gemeenteraden zullen op lokaal niveau meer mogelijkheden krijgen om samen met het college van B&W en betrokkenen een invulling te geven aan de gewenste kwaliteit van de leefomgeving in (delen van) de gemeente. Bijvoorbeeld aan de hand van het vaststellen van maatwerk ‘omgevingswaarden’, actieprogramma’s en eigen regels die af zullen wijken van landelijke regels. Dus lokaal regelen, wat lokaal geregeld en afgewogen kan worden. Dat vergt hoe dan ook nieuwe afwegingen en beslissingen in het politieke proces, waarvan de mogelijke impact nog helemaal niet kan worden overzien. Het door de initiatiefnemer zelf organiseren van participatie door omwonenden bij de voorbereiding van veranderingen in de omgeving maakt nadrukkelijk deel uit van deze nieuwe manier van werken.

Heel belangrijk op dit moment is de uitvoering van experimenten in het land waarbij real-time geoefend, geleerd en geëvalueerd kan worden, samen met initiatiefnemers en adviesbureaus. Dit is juridisch mogelijk via halfjaarlijkse aanpassingen in de Crisis – en herstelwet, met behulp waarvan projectafwijkingen mogelijk worden gemaakt van het nu geldende omgevingsrecht. Inmiddels zijn op tientallen plaatsen in Nederland experimenten gaande met zogenoemde bestemmingsplannen met verbrede reikwijdte. Veel experimenteerinformatie en – ondersteuning is vindbaar via omgevingsrechtportaal.nl en andere daarmee gelinkte overheidswebsites. Daarnaast is het zaak om informatiebijeenkomsten, expertsessies, congressen en symposia over de implementatie van de Omgevingswet in de gaten te houden.

De derde pijler is de vernieuwing van de overheids-ICT die onmisbaar is om straks alles te laten werken zoals het is bedoeld. De nieuwe Omgevingswet zal een Digitale Omgevingswet zijn, waarbij alles wat er gebeurt digitaal zal worden afgehandeld met state of the art ICT-ondersteuning. Ik verwijs maar even naar de gestandaardiseerde open-source aanpak op overheid.nl waar allerhande (herbruikbare) overheidsinformatie, wetgeving, mededelingen en bekendmakingen steeds verder ontsloten worden met voor iedereen toegankelijke mogelijkheden. Ruimtelijkeplannen.nl waarop volgens landelijke standaarden bestemmingsplannen nu digitaal voor iedereen raadpleegbaar zijn als geldende recht en Omgevingsloket.nl waarop door burgers en bedrijven aan de voorkant inmiddels allerlei overheidstoestemmingen kunnen worden aangevraagd en zelf gecheckt kan worden welke toestemming in het concrete geval nodig of niet nodig is. Aan de achterkant van het loket is de afgelopen jaren binnen de overheid hard gewerkt aan een gestandaardiseerd workflow management, inhoudelijke standaardisaties en werken op basis van verkorte behandeltermijnen.

Wie het voorgaande als betrokkene ook maar een beetje op zich in laat werken, zal beseffen hoe veelomvattend de implementatie van de Omgevingswet is. Is dat geen uitdaging…?

Mr. B.J. Meruma (Barry), advocaat | directeur HABITAT advocaten
helpdesk@habitatconnect.nl
T. 088-2400700